Met een aantal kanttekeningen, kan de schildklierpatiënt zonder ingrijpende langdurige (gezondheids)problemen meedoen met de Ramadan. Zolang er geen sprake is van andere (chronische) aandoeningen, er alleen schildkliermedicatie levothyroxine((Levothyroxinepreparaten. SON)) wordt gebruikt en voorafgaand aan de Ramadan de schildklierwaarden goed zijn.

Levothyroxine

Ramadan is de vastenmaand en een van de vijf zuilen van de islam. Deze maand van bezinning en naastenliefde wordt met vrienden en familie gevierd. Er mag onder andere niet worden gegeten en gedronken tussen zonsopgang en zonsondergang. Deelname aan de Ramadan is verplicht, maar kent ook uitzonderingen. Zo hoeven (chronisch) zieken, zwangeren, jonge kinderen en zwakkeren niet mee te doen.((Ramadan. Wikipedia)) De meeste moslims willen echter graag meedoen met de Ramadan, ook al geldt voor hen een uitzondering. Als men bijvoorbeeld medicatie gebruikt kan dat een (gezondheids)probleem opleveren.

Voor veel medicijnen geldt dat er een vaste regelmaat, voorschriften en voorwaarden gelden voor het gebruik. Omdat er niet kan worden gegeten en gedronken kan het vaste ritme van het innemen van de medicatie worden verstoord. Bijvoorbeeld als medicatie juist wel of niet op een nuchtere maag moet worden ingenomen. Of om onderlinge beïnvloeding te voorkomen moet de inname worden verdeeld over de dag.

Overleg met een arts of apotheker over de beste manier om om te gaan met jouw medicatie in deze vastenmaand. De beste aanpak verschilt per medicijn, aandoening en persoon. Weten welke medicatie je waarom gebruikt en zich aan de voorschriften houden is voor iedereen van belang. Jaarlijks houdt maar 10 tot 40% zich aan de voorschriften, wat tot onnodige gezondheidsschade en klachten kan leiden.¹

De meeste schildklierpatiënten gebruiken voor hun aandoening hypothyreoïdie((Een tekort aan schildklierhormoon, dat wordt behandeld door substitutie van dit hormoon in de vorm van medicatie, met als werkzame stof levothyroxine. Ook wel bekend als trage schildklier of langzame schildklier. Meestal wordt dit veroorzaakt door de ziekte van Hashimoto. Maar het kan ook veroorzaakt zijn door de behandeling van een schildklieraandoening als hyperthyreoïdie, ziekte van Graves of (schildklier)kanker.)) eenmaal per dag het medicijn levothyroxine.²

Onderzoek

Fereidoun Azizi (2015) publiceerde op basis van diverse onderzoeken een aantal aandachtspunten rond het islamitisch vasten en schildklierhormonen.³ Er is tot dan toe maar weinig onderzoek gedaan naar het gebruik van levothyroxine tijdens de Ramadan en het effect op de schildklierfunctie. Hij heeft daarom onder andere gebruik gemaakt van studie over vasten, in de zin van geheelonthouding van eten en drinken. Met de kanttekening dat er een verschil is van de reactie van het lichaam op islamitisch vasten en volledig vasten of verhongering. Bij islamitisch vasten wordt er twee keer per dag een uitgebreide maaltijd gebruikt. Dagelijks wordt gedurende de dag tussen de 11 en 18 uur gevast en is daarmee niet te vergelijken met bijvoorbeeld hongerstaking of versterving waarop dit onderzoek werd gebaseerd.

In meer recentelijke onderzoeken van Or Koca e.a. (2020)((Or Koca, A., Dağdeviren, M., & Altay, M. (2020). Should the dose of levothyroxine be changed in hypothyroidism patients fasting during Ramadan? Turkish Journal of Medical Sciences)) en Dabbous e.a. (2019)((Dabbous Z, Alowainati B, Darwish S, et al. A Prospective Study Comparing Two-Time Points of Thyroid Hormone Replacement during the Holy Month of Ramadan. Int Journal of Endocrinology. 2019;2019:9843961. Published 2019 Jul 22. doi:10.1155/2019/9843961)) werd voor het eerst gekeken naar het effect van het vasten gedurende de Ramadan op de schildklierwaarden en wat dat zou kunnen betekenen voor de (aanpassing van de) dosering levothyroxine.
Het bleek dat de TSH van de deelnemers significant was verhoogd door het vasten tijdens de Ramadan, terwijl de FT4 niet was veranderd. Als verklaring geven de onderzoekers aan dat er door de patiënten niet voldoende rekening werd gehouden met het nuchter innemen van de levothyroxine, vooral voorafgaand aan de ochtendmaaltijd, de sahoor.

In het onderzoek van Alkaf e.a. (2022)((B. Alkaf, M. Siddiqui, T. Ali, A. Bakir, K. Murphy, K. Meeran, N. Lessan. (2022) Ramadan Fasting and changes in thyroid function in hypothyroidism: identifying patients at risk. Thyroid )) gepubliceerd in het tijdschrift Thyroid, concluderen de onderzoekers dat het vasten de schildklierfunctie negatief beïnvloed, door problemen met de inname en opname van levothyroxine. Bij de meeste gecontroleerde patiënten (481) waren de bloedwaarden na 3 tot 6 maanden echter genormaliseerd. Bij patiënten die al een hogere TSH hadden, kan het effect groter zijn. Ook bij een relatief kleine groep patiënten, die ermee bekend is snel ontregelt te raken, is de kans groter dat zij langduriger en sterker de effecten merken.

De inname, opname en daarmee de dosering van de levothyroxine kan dus door (islamitisch) vasten worden beïnvloed en daarmee tot ontregeling leiden. Zo’n ontregeling kan nog lang na de Ramadan gevolgen hebben en is te vergelijken met het effect van het wisselen van merk medicatie, wat sterk wordt ontraden door deskundigen.

Tijdstip

Levothyroxine dient nuchter te worden ingenomen. Een uur tot half uur vóór een maaltijd of minimaal twee uur ná de maaltijd. Nuchtere inname betekent dat er voldoende tijd moet zitten tussen de inname van de levothyroxine en de maaltijd, zodat het medicijn de maag heeft kunnen verlaten voordat deze wordt gevuld met voedsel. Hoewel levothyroxine nuchter wordt ingenomen moet er bij de inname wel water worden gedronken. Dit om te zorgen dat de medicatie goed de maag bereikt en niet in de slokdarm blijft hangen of plakken. Dat beïnvloed de opname door het lichaam.

Daarnaast heeft ook het tijdstip van nuchtere inname – in de ochtend of avond – effect op de opname door het lichaam. Als je gewend bent je schildkliermedicatie ’s morgens voor het ontbijt in te nemen en dat zou veranderen tijdens de Ramadan naar 2 uur na de maaltijd of voor het slapengaan. Dat verandert de opname en dus effectief je dosering. Bij de inname voorafgaand aan de maaltijd lijkt er weinig verschil te zijn tussen inname in de ochtend of de middag/avond.

De iftar (avondmaaltijd) wordt kort na zonsondergang genuttigd. Omdat de medicatie met water moet worden ingenomen en minimaal een half uur moet worden gewacht met de maaltijd is het belangrijk de iftar even uit te stellen na zonsondergang. Bij inname voor de sahoor (ochtendmaaltijd) zou dus eigenlijk minimaal een half uur voor deze maaltijd, die plaatsvindt voor zonsopgang, de medicatie moeten worden ingenomen.

Opname

Bij een normale juiste inname is het niet nodig de dosering aan te passen tijdens of na de Ramadan. Maar er zijn wel factoren die van invloed kunnen zijn op de opname van de medicatie, het metabolisme en afbraak van schildklierhormoon tijdens het vasten. Door het vasten en de zware maaltijden kunnen effecten optreden als een vertraging van de beweeglijkheid van maag en darmen. Door de vroege ochtendmaaltijd kan een verstoring/verandering van het biologische ritme optreden. Ook de omzetting van de levothyroxine in het actieve schildklierhormoon (T3) kan veranderen.

Desondanks lijkt een onderzoek (n=50) naar de effecten van het tijdstip van nuchtere inname van schildkliermedicatie rond de Ramadan op de TSH aan te tonen de eerder genoemde onderzoeken tegen te spreken. Het zou niet uitmaken of de medicatie in de ochtend of avond wordt ingenomen. (Zaboon e.a. (2020)((Zaboon IA, Alidrisi HA, Hussein IH, et al. Best Time for Levothyroxine Intake in Ramadan (THYRAM): Basrah Experience. Int J Endocrinol Metab. 2020;18(2):e94325. Published 2020 Apr 6. doi:10.5812/ijem.94325)). Dit betrof echter een klein en kortdurend onderzoek met vele onzekere variabelen die de uitkomst kunnen hebben beïnvloeden.

Wel of niet vasten?

Zolang de regels van het nuchter innemen van de medicatie levothyroxine goed in acht wordt genomen, kan worden geconcludeerd dat de schildklierpatiënt mee doen met de Ramadan zonder grote (langdurige) gevolgen voor de schildklierfunctie. Eventueel kan er een paar weken na afloop van de Ramadan een keer extra bloed worden geprikt om de bloedwaarden te controleren.

[widget id=”footnotes_widget-3″]

Update: 16-03-2022

1. Medicijnen tijdens Ramadan. Moslima.nl [↩]
2. Behandeling hypothyreoïdie. SON [↩]
3. Azizi,F. (2015). Islamic Fasting and Thyroid Hormones. Int Journal of Endocrinology and Metabolism [↩]

• Tags: hypothyreoidie, islam, levothyroxine, ramadan, schildklierfunctie, vasten